Bitki Hastalıklarının Doğru ve Hızlı Teşhisinin Önemi
BİTKİ HASTALIKLARININ DOĞRU VE HIZLI TEŞHİSİNİN ÖNEMİ
Prof. Dr. Hüseyin BASIM
Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Fitopatoloji Anabilim Dalı 07070 Antalya
Bitki hastalıklarının teşhisi, temelde çevre şartları, bitkide ortaya çıkan hastalık belirtileri, patojene ait bir takım ipuçları, üretim yerinin özellikleri, bitki çeşidi veya türü gibi olası tüm delillerin değerlendirilmesine dayanır. Bitki hastalıklarının doğru ve hızlı teşhisi için donanımlı bilgi birikimine ve çoklu tekniklerin kullanımına ihtiyaç vardır. Günümüzde özellikle moleküler teşhis yöntemlerinin kullanımı teşhislerin doğru ve hızlı yapılması bakımından ön planda yer almaktadır. Hastalık etmeni virüs, bakteri, fungus vb. bitki patojenlerinin tam olarak ve hızlı bir şekilde tespit edilmesi ancak DNA temelli yöntemlerin kullanımıyla mümkün olabilmektedir. Canlılarla ilgili en doğru bilginin canlıların DNA’ sında saklı olduğu gerçeğinden yola çıkıldığında, değişmeyen ve sadece özel olarak bir patojene ait genin laboratuvar koşullarında çoğaltılması, hastalığı oluşturan etmenin tam olarak ne olduğunun kısa sürede belirlenmesine olanak sağlamaktadır. Biyokimyasal, fiziksel, morfolojik vb özelliklerin değerlendirildiği klasik yöntemler, her zaman kesin sonuca ulaşmaya imkan vermemekte ve oldukça uzun zaman alabilmektedir. Ayrıca hastalık etmenlerinin tespitindeki hassasiyet sınırları oldukça yüksektir. Günümüzde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) (Polymerase Chain Reaction=PCR) olarak bilinen DNA’ nın laboratuvar koşullarında çoğaltılması işlemi patojenlerin tanısında en güvenilir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Hassasiyet sınırları da diğer yöntemlere göre daha düşüktür. Günümüzde PCR yöntemi daha da geliştirilerek Real-Time PCR yöntemi olarak sadece bitki hastalık etmenlerinin tanısında değil, tıp alanında, genetik mühendisliğinde, gıda, kriminoloji gibi birçok farklı alanda kullanılmakta ve kullanımı hızla artmaktadır. Normal klasik PCR yöntemine göre çok daha hassas ve hızlı bir teknik olarak bilinmektedir. Hassasiyet sınırı klasik PCR yönteminde ortalama 100-1000 patojenin varlığının hastalık materyalinde bulunmasını gerektirirken, Real-Time PCR yöntemi 1 patojeni bile enfekteli bitki dokusundan, tohumdan tespit edebilme hassasiyetine sahiptir. Real-Time PCR ile yapılan analizler çok daha kısa sürede ve kesin tanı olarak elde edilebilmektedir. Bu yöntemin dezavantajı, kullanılan cihazın daha pahalı olması, kullanımının bilgi ve deneyim gerektirmesidir. Bitki hastalık etmenlerinin doğru ve kısa sürede bu tip modern teknolojilerle yapılabilmesi, hastalık etmenleriyle ilgili mücadele yöntemlerinin daha etkili ve ekonomik olmasına olanak sağlayacaktır. Bitki hastalıklarının özellikle gözlemsel, makroskopik incelemeler ile birlikte Real-Time PCR gibi DNA temelli yöntemlerin kullanılmasıyla teşhislerinin yapılması, tüm dünya’nın üzerinde sürekli çalışıp çözüm üretmeye gayret gösterdiği bitkisel üretimin insan sağlığı açısından daha güvenli yapılması, ürün kayıplarının en aza indirgenmesi, pestisid kullanımının azaltılması, insan ve çevrenin korunması gibi birçok konuda katkı sağlayabilir.
